Om de Omgevingswet lokaal in te voeren zijn nog volop keuzes te maken. Keuzes die betrekking hebben op ambities, doelen, aanpak, invulling en tempo. De gemeenteraad is aan zet om die keuzes te maken en daarmee de richting te bepalen. Maar kijk uit, raad, dat je niet een windvaan wordt die telkens een andere kant op draait.
Raadsleden willen altijd weten aan welke knoppen ze kunnen draaien.
Vaak geef ik mijn presentatie voor de raad de titel “Omgevingswet: de raad aan zet”. Mijn voornemen is om dat in het komend jaar te veranderen in “De raad aan de knoppen”. Raadsleden zijn namelijk dol op knoppen, knoppen waar je aan kunt draaien. Knoppen geven een gevoel van grip en regie. Je bent aan zet. Jij draait en er gebeurt iets. Dat geeft een gevoel van actie en resultaat. Knoppen suggereren ook overzicht, zoals in een cockpit, complex wel, maar jij bent de piloot, het is aan jou om de boel in beweging te krijgen. Daarom willen raadsleden altijd weten aan welke knoppen ze kunnen draaien.
Bij het draaien aan de knoppen begin je vanuit een bepaalde uitgangspositie. En dan draaien de radertjes en volgt een kettingreactie. Je draait hier, er beweegt iets daar, daar valt iets om. Iets beweegt sneller of juist langzamer. Knoppen kunnen ook aan elkaar zijn gekoppeld, ze bewegen in dezelfde of in tegenovergestelde richting.
Neem bijvoorbeeld de Omgevingswet-knop “initiatieven uit de samenleving”. Je kunt als raadslid de kant op draaien van “faciliteren” of de kant op van “sturen”. Bij een knop is het wel zo: je kiest de ene kant of de andere. Keuzes hebben gevolgen. Als je faciliteert (in jargon heet dat “uitnodigingsplanologie”), dan geef je meer ruimte aan inwoners en bedrijven. Dat betekent onder meer ruimte voor co-creatie. Je weet van tevoren nooit echt wat eruit gaat komen, waardoor sturen op maatschappelijke doelen en effecten minder goed mogelijk is. En onvermijdelijk is het college van B&W in de uitvoering meer aan zet, wat goede afspraken “aan de voorkant” tussen raad en college noodzakelijk maakt. De ontwikkeling van gebieden is organisch. Tot slot zijn er bij deze knop over de hele linie minder regels. Je kunt ook de andere kant op draaien naar meer sturen (“toelatingsplanologie” dus). In dat geval geeft de raad een duidelijk en gedetailleerd kader mee. De grip op het realiseren van gewenste maatschappelijke effecten is groter. Door strak te sturen komen er wel meer afwijkprocedures vanwege plannen die niet binnen de vastgestelde kaders passen. Het college en de raad kunnen er overigens na overleg alsnog ruimte voor bieden. Dat er minder maatwerk is geeft aan inwoners meer het gevoel van rechtsgelijkheid.
Kiezen voor co-creatie en ruimte voor initiatiefnemers (aspecten van uitnodigingsplanologie) én tegelijkertijd voor meer grip en sturen op maatschappelijke effecten (aspecten van toelatingsplanologie) is in principe niet mogelijk. Keuzes die de raad maakt zijn niet vrijblijvend, maar gelukkig ook niet fataal. Stel de raad wil initiatieven uit de samenleving best faciliteren, maar kan nog niet overzien wat dat kan betekenen. Draai aan de knop. Eerst de kant op van “sturen” en laat in de loop van de tijd voorzichtig meer los en draai naar “faciliteren”. Omgekeerd kan uiteraard ook. Kijk wel uit dat je de knop niet van links naar rechts draait, weer naar links en terug, heen, terug. Dan gaat de knop namelijk stuk en heb je niets om aan te draaien.
