Het verhaal van mijn grootvader en zijn tocht op een witte paard krijg ik niet bevestigd. Hij vertelde dat hij als jongeling zo geweldig trots was op dat paard, een forse witte hengst. En dat hij van het dorp waar hij woonde naar het dichtstbijzijnd stadje reed en zich stoer en onoverwinnelijk voelde. Hij had een nieuw zadel gekozen dat hij goed had ingevet, zodat het leer soepel zou worden. Het zat werkelijk heerlijk. Tot het eind van de wereld had hij kunnen gaan met zijn paard. De clou van het verhaal was echter dat zijn witte broek helemaal onder de vlekken zat van dat zadel en dat hij in het stadje aangekomen bij een oud-tante moest aankloppen om hulp te vragen. Zijn moeder zou hem wat aandoen als hij zo thuis zou komen. Dat hij met blote, harige benen in de keuken van de oud-tante moest wachten op de reddingsactie voor de broek vertelde hij met enige schroom.
Aan de familietafel vindt, nu, een kleine honderd jaar later een reconstructie plaats. Dat paard, niemand blijkt dat verhaal te kennen. Hoe oud was hij toen? Een jaar of vijftien, zeg ik. Kan dat kloppen? Zeker weet ik het niet. Wanneer is hij geboren, waar woonde hij in die jaren? In “ons” dorp in West-Macedonië. Was het ná het einde van de Eerste Wereldoorlog? Ja, zeker, dat wel. Maar toen waren ze verhuisd naar Istanbul. Was het na de ondertekening van het Verdrag van Sèvres? Was het na het einde van de Grieks-Turkse oorlog en de bevolkingsuitwisseling van 1922? Hoe oud was hij toen? Want toen kwam het gezin terug naar Thessaloniki. Naar het geboortedorp gingen ze pas veel later, zelfs na de Tweede Wereldoorlog. Maar toen was hij allang getrouwd en had zijn eigen gezin. Op de een of andere manier krijgen wij de jongeling en zijn paard niet op de juiste tijdlijn geprikt.
Hoe opmerkelijk is het dat een dergelijk alledaags verhaal over een rit op een paard zo verweven raakt met data uit de geschiedenisboeken. Wat wanneer gebeurde, tijdens welke oorlog, rond de datum van het ondertekenen van welk verdrag, welke volksverhuizing? In hetzelfde gesprek komen nog meer feiten op tafel, maar het blijft een puzzel. Wie vocht met of tegen wie in welke oorlog? Dat luistert nogal nauw, omdat het in de volgende oorlog alweer anders kon liggen. Iedereen kan zich nog wel een foto herinneren. Weet je nog die foto van overgrootvader in uniform, die stond altijd op het tafeltje in de woonkamer links. Wat voor uniform was dat eigenlijk? Van welk leger? En die medailles, hoe kwam hij daaraan? Waar is die foto gebleven eigenlijk? Al snel moet je de kleine stukjes informatie binnen de bredere internationale context interpreteren en zelf stukjes invullen. Misschien was dat toch vóór de Eerste Wereldoorlog en zelfs nog toen Noord-Griekenland deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. Zou het toch? Ergens klopt het verhaal niet.
Aan tafel maak ik nog een flauwe opmerking over economische vluchtelingen, onze grootvader, zijn ouders en de rest van de kinderen, op zoek naar een beter toekomst ergens op de Balkan, begin vorige eeuw. De grenzen, waar lagen ze toen?
Met de beelden van honderden vluchtelingen, waarvan heel veel kinderen, aan een gesloten grens in precies ditzelfde gebied op het netvlies, zou ik wensen dat een jongeling op het witte paard onoverwinnelijk naar de andere kant van de wereld kon reizen. En weer terug kon gaan naar huis als hij dat wil. En dat hij niet in de modder en de wanhoop aan een gesloten grens staat te wachten. Op wat eigenlijk?
