Raadsleden spelen een belangrijke rol bij maatschappelijke conflicten. Besluiten doordrukken kan conflicten uitstellen, maar niet wegtoveren. De-escalatie vraagt geduld en empathie, kalmte, en zoeken naar oplossingen.
Het kán gebeuren. Dat je ruzie krijgt met je partner, kind, vriend of collega. Soms suddert er al een tijdje iets, soms is het een misverstandje, soms wil je niet toegeven dat je ongelijk hebt, soms heb je gewoon je dag niet. Terwijl je dramt, te luid roept of te sarcastisch reageert, weet je dat je te ver bent gegaan.
Alles wat je nu nog zegt, is als olie op het vuur.
De emoties lopen op, elke opmerking maakt de ander nóg bozer of defensiever. En daar reageer jij weer op. Lukt het dan om de stap terug te zetten? Je weet heus wel dat je kalm moet blijven, je emoties beheersen, jezelf inhouden. Dus niet ‘jij doet altijd…’ of ‘je stelt je aan’. Niet met je ogen rollen of met het vingertje wijzen of dreigen. Nadenken voordat je reageert, een vraag stellen, de ander laten uitspreken.
Meegezogen worden
Hoe vaak zijn raadsleden niet getuige van conflicten van inwoners met elkaar of met andere partijen of de gemeente zelf. In participatietrajecten lopen de emoties geregeld hoog op en is het lastig om weer in kalm vaarwater te komen. Wie zorgt voor de-escalatie, zonder meegezogen te worden in de tegenstelling? Of is het afdoende als de raad een knoop doorhakt met een democratisch besluit, en klaar is Kees? Is hiermee het conflict weg, of is het slechts uitgesteld?
Vaak wordt bij conflicten (echtscheiding, arbeidsconflict) de escalatieladder van de Oostenrijkse conflictonderzoeker Friedrich Glasl gebruikt. Elke trede op de ladder zegt iets over het gedrag van mensen, waarbij hun houding en emoties van belang zijn. De bedoeling is dat de ruziënde partijen hoger op de ladder komen, vaak geholpen door een mediator of bemiddelaar.
Drie fases
Glasl onderscheidt drie fases. In de eerste fase verharden gesprekken zich, partijen zijn overtuigd van het eigen gelijk, men luistert niet meer naar elkaar. Maar het conflict is nog wel oplosbaar, omdat er voor beide partijen nog wat te winnen is.
In de volgende fase neemt de emotie het over. Meningsverschillen worden belangentegenstellingen, kwaadheid en verdriet komen bovendrijven, ook omstanders worden gedwongen partij te kiezen. Het conflict loopt uit de hand, het is een strijd geworden die of door de een of de ander moet worden gewonnen.
De derde fase is de vechtfase. Het conflict is een bittere strijd geworden, tal van zaken lopen door elkaar: feiten, belangen, emoties. Alles wordt uit de kast gehaald om de ‘vijand’ te vernietigen, ook al ga je zelf mee de afgrond in. Er zijn alleen nog maar verliezers.
Blijf kalm
Elke malloot kan olie op het vuur gooien. De-escalatie vereist geduld en het vermogen om je in te leven in de ander. Laat merken dat je het begrijpt, bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Ik begrijp dat dit moeilijk voor je is.’ Een rustige toon helpt, weeg je woorden. Blijf kalm, zelfs als de ander boos of gefrustreerd is.
Richt je op oplossingen in plaats van het herhalen van de problemen of het analyseren van de fouten. Is de emotie te snijden? Het kan helpen om een korte pauze in het gesprek of proces in te lassen om even tot rust te komen.
Overeenkomsten zoeken
Vraag aan partijen hoe zij denken dat het probleem kan worden opgelost. Zoek naar punten van overeenkomst om een gevoel van samenwerking te creëren. Soms is een neutrale mediator nodig om partijen te helpen kalmeren en een oplossing te vinden.
Als bepaalde gedragingen onacceptabel zijn, bijvoorbeeld fysiek of verbaal geweld, is het belangrijk om – altijd respectvol – duidelijk de grens te trekken. Zet kleine stappen om van ‘lose-lose’ naar ‘win-win’ te gaan op de conflictladder.
Raadsleden hebben, is mijn stelling, een rol als mediator bij maatschappelijke conflicten. Hun werk wordt veel moeilijker en onoverzichtelijker als ze alleen focussen op dat doorhakken van knopen. Want de boosheid en het verdriet van inwoners steken in een volgend plan en besluit weer de kop op. Dus als je het niet doet voor de inwoners, doe het dan voor jezelf.
