De energietransitie biedt een kans om het energiesysteem democratischer te maken. Waar we nu afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen en gecentraliseerde systemen, werkt het energiesysteem van de toekomst met duurzame en lokaal opgewekte energie. Dit versterkt de stem en invloed van inwoners.
We noemen het huidige energiesysteem vaak de wereld van A en het toekomstige systeem de wereld van B. We gaan van A naar B. A is de wereld die sterk afhankelijk is van fossiele brandstoffen, met een overwegend conservatief energiebeleid, geen topprioriteit voor duurzaamheid en energiebesparing. Duurzame energie is anders dan fossiele. Zon en wind zijn overal beschikbaar, alleen niet altijd. Daar moeten nieuwe oplossingen en afspraken voor komen. We gaan naar de wereld van B waarin energie duurzaam is, toegankelijk voor iedereen, waarin vraag en aanbod lokaal in balans zijn. Dus niet langer alleen gecentraliseerde systemen, maar ook decentrale.
Stem en invloed
Hoe democratisch is die wereld van B? Deze vraag stond centraal in een RES-bijeenkomst waar ik recent een sessie mocht begeleiden. Ik moest denken aan Bell. “Mr. Watson, come here, I want to see you.” Een eenvoudig verzoek van Graham Bell was in 1876 het eerste telefoongesprek ooit. Een kleine stap voor een mens, een grote sprong voor de mensheid. Hiermee heeft Bell niet slechts de telefoon uitgevonden, maar heeft op-afstand communicatie, toegankelijk voor iedereen, mogelijk gemaakt. Met de telefoon democratiseerde Bell als het ware communicatie. Op dezelfde manier biedt een duurzaam energiesysteem de kans om energie te democratiseren.
Terecht werd in de sessie gevraagd wat we nou eigenlijk onder democratie verstaan? De representatieve of de participatieve democratie? Beide, zou ik zeggen, maar vooral de democratische waarden, die de grondslag vormen van het democratisch systeem en een democratische samenleving. Dat wij allen een stem hebben en invloed kunnen uitoefenen op de beslissingen die ons leven bepalen.
In de wereld van B zijn we niet langer afhankelijk van enkele grote spelers, maar wekken lokale gemeenschappen zelf energie op en delen die. De telefoon gaf mensen letterlijk een stem, de energietransitie geeft gemeenschappen ook een stem, namelijk om zelf te beslissen over hun energiebehoefte en hun eigen duurzame toekomst. De energietransitie is dus niet een technische aanpassing, die je vooral met veel transformatorhuisjes gaat oplossen. Energie is in de wereld van B voor iedereen toegankelijk en lokaal stuurbaar. Dit maakt de stap van A naar B een democratische sprong voorwaarts.
Lokaal beslissingsniveau
De energietransitie opent nieuwe deuren voor inwonerbetrokkenheid en zeggenschap. Lokale gemeenschappen krijgen de mogelijkheid om hun energiebeheer zelf te doen, een lokaler beslissingsniveau bestaat niet. In een decentraal energiesysteem is open communicatie essentieel. Net als transparantie over energieopbrengsten en -verbruik om mensen in staat te stellen weloverwogen keuzes te maken. Zo worden energieprojecten toegankelijker en eerlijker voor iedereen.
Deze wereld van B is niet het paradijs op aarde. Natuurlijk zijn er uitdagingen. De democratische waarden moeten -net als in welke wereld dan ook- worden beschermd. Hoe zorgen we ervoor dat alle gemeenschappen toegang krijgen tot dezelfde kansen, ongeacht hun financiële middelen of geografische ligging? Ook zijn vele regels en eisen verbonden aan het lokaal opwekken, opslaan en delen van energie; hoe zorgen we dat inwoners niet vastlopen in bureaucratische complexiteit?
In de wereld van B spelen lokale overheden een cruciale rol. Door inwoners te betrekken bij energieprojecten, ze een stem te geven en lokale gemeenschappen te faciliteren, kan de betrokkenheid en het eigenaarschap groter worden. Hoewel lokalere keuzes voordelen hebben, kan het ontbreken van centrale sturing leiden tot ongelijkheid in de betrouwbaarheid van energievoorziening tussen verschillende gemeenten en regio’s. Dat is niet de bedoeling. Om de kracht van betrokkenheid en eigenaarschap te behouden, is het daarom nodig te experimenten met en leren over de fundamenteel andere manier van leven en beslissen in de Wereld van B. Waar de energieproductie en -gebruik in de handen ligt van gemeenschappen, die op democratische wijze keuzes maken voor hun omgeving. Een terug-naar-de-basis democratie, zou ik zeggen!
