Raadsleden associëren gemeentelijke ICT vaak met de gemeentelijke website. Als ICT al op de agenda van de raad komt, dan is het meestal vanwege overschrijdingen van budgetten en de politieke implicaties daarvan. De raad gaat over ICT, zoals de raad over alles gaat, maar is er minder inhoudelijk bij betrokken. Beseffen raadsleden dat ICT een randvoorwaarde is om hun ambities en doelen te realiseren? Het is tijd voor meer e-awareness.
Raadsleden profileren zich graag als woordvoerder wonen, zorg, onderwijs of duurzaamheid. Zelden profileert een raadslid zich als woordvoerder ICT. Kennelijk is ICT een domein waar de raad wel over gaat, zoals de raad over alles gaat (onder meer vanwege het budgetrecht), maar minder bij betrokken is. Waarom is dat?
De directe associatie van raadsleden bij ICT is de gemeentelijke website. Ze mopperen over de informatiewaarde en de toegankelijkheid. Dat zou wel eens kunnen samenhangen met hun afhankelijkheid van informatie, die tegenwoordig geheel digitaal beschikbaar is. Nu ze niet meer kunnen rekenen op de stapels papier op de deurmat, dwalen ze regelmatig door het digitale doolhof. Kun je iets niet vinden, dan is het niet jouw gebrek aan zoekvaardigheden, maar een mankement van het systeem. Oh, ja, en de inwoners natuurlijk, die moeten goed worden geïnformeerd. ICT als synoniem voor de gemeentelijke website is een beperkte focus die niet leidt tot wezenlijke betrokkenheid bij het onderwerp.
Een tweede reden is het gebrek aan inzicht. Vraag je een raadslid wie binnen het college van B&W verantwoordelijk is voor ICT, dan zal hij/zij waarschijnlijk de betreffende portefeuillehouder aanwijzen. Maar vraag je hoe groot het budget is voor ICT, dan blijft iedereen het antwoord schuldig. Uit de ICT Benchmark Gemeenten blijkt dat de gemiddelde ICT-kosten van gemeenten vorig jaar 79 euro per inwoner bedraagt. De komende jaren, is de verwachting, zullen de kosten structureel stijgen. Belangrijk voor raadsleden om zich hier bewust van te zijn.
Zouden raadsleden ook beseffen dat alle zaken binnen de gemeente een ICT-component hebben? Denk aan burgerzaken, het zorgloket, digitale bestemmingsplannen, meldingen buitenruimte, om lukraak wat dingen te noemen. Privacy is een belangrijk thema de laatste jaren, informatieveiligheid en betrouwbaarheid van ICT-systemen ook. En wat te denken van de invoering van de omgevingswet, smart cities en datagedreven werken, onderwerpen waar men slechts in enkele (grotere) gemeenten mee bezig is. Binnen gemeenten hopen ambtenaren en bestuurders stiekem dat ICT niet op de agenda van de raad komt. Geen nieuws is goed nieuws, alles doet het, wat wil je nog meer?
Tot slot is er een derde reden van de geringe betrokkenheid van raadsleden bij ICT. Veel gemeenten hebben hun ICT uitbesteed, ondergebracht in een shared service center of werken in een ander construct samen. Vooral kleinere gemeenten kiezen hiervoor om de ICT minder kwetsbaar te laten zijn en om te kunnen investeren in kwaliteit en continuïteit. Daarmee wordt haast letterlijk de afstand tussen raadsleden en de ICT-uitvoering groter. Raadsleden wordt bovendien voorgehouden dat ze over de kaders gaan, de grote lijnen en dat ze de uitvoering dus moeten laten aan het bestuur en de ambtelijke organisatie, “u gaat er niet over”!
ICT als randvoorwaarde
Debatten in raden gaan à la commissie Elias meestal over overschrijdingen van ICT-budgetten en de vraag of het college wel ‘in control’ is. Het besteden van publiek geld en politieke controle zijn klassieke triggers voor raadsleden. Maar de belangrijkste argumenten voor meer betrokkenheid bij ICT zijn de volgende twee.
Niet ICT an sich, maar het benutten van ICT voor het realiseren van maatschappelijke ambities en doelen, daar gaat het om! Daarbij gaat het niet eens om de ‘hippe’ ontwikkelingen van deze tijd, zoals robotisering, kunstmatige intelligentie en blockchain. Maar gewoon om afvalinzameling, maaien en leerlingenvervoer. Raadsleden moeten beseffen dat zonder een goede basis het realiseren van hun doelen onmogelijk is. ICT is een randvoorwaarde voor een robuuste informatiehuishouding, betrouwbare data om beleid te kunnen maken en praktische handvatten om grip te krijgen op ontwikkelingen.
Dat de raad beschikt over informatie en inzichten om te kunnen sturen en monitoren is de ene kant van het verhaal. Inwoners en bedrijven zijn evengoed afhankelijk van gemeentelijke informatie en ICT. Voor de diensten en producten die ze van de gemeente afnemen, maar ook om te weten wat er speelt. Toegankelijk informatie zorgt voor een level playing field binnen de gemeente. Wie anders dan de raad, als hoeder van de democratie, heeft de taak om hiervoor te zorgen?
Begin als raadslid dus met een kennisdossier ICT. Wat is de stand van zaken, wat is de strategische koers binnen de gemeente, welke doelen en welke knelpunten zijn beschreven? Maar zoek ook uit wat de begroting is voor de komende jaren en of deze realistisch is, gaat het om (achterstallig) onderhoud en/of om investeringen in een modernere infrastructuur? Je wil ook weten hoe de verbinding is tussen ICT en ‘inhoud’ en tussen ICT en dienstverlening. En namen en rugnummers, wie doet wat (eigen mensen of externen), wie is de gemeentelijke CIO (Chief Information Officer), worden problemen tijdig gemeld en adequaat opgepakt? Het is overigens zonde om je hulptroepen, griffie en rekenkamer, als raad niet in te zetten. Het is aan de raad om, als die er nog niet is, een visie op de lange termijn te formuleren of te herijken.
Denk goed na hoe je als raadslid vinger aan de pols houdt als de ICT in een samenwerkingsverband is ondergebracht. Maak in elk geval goede en duidelijke afspraken met het college over onder meer indicatoren voor beoordeling van de uitvoering, over informatievoorziening en over momenten waarop de raad zijn invloed heeft. En zoals bij elke regionale samenwerking helpt het als de raad een stevige visie heeft op hoe met samenwerking om te gaan.
Meer bewustzijn
Een paar jaar geleden organiseerde de VNG zogenaamde e-awareness bijeenkomsten voor bestuurders. “Om succesvol invulling te kunnen geven aan beleid, kunnen burgemeesters, wethouders, raadsleden, gemeentesecretarissen of ambtenaren niet zonder goed informatiebeleid en optimaal werkende ICT-systemen”, zo werden de bijeenkomsten aangekondigd. Er kwamen weinig raadsleden op af. Die awareness sijpelde door binnen gemeenten en sindsdien gebeurde er veel. Dat in het recent aangenomen Interbestuurlijke Programma (IBP) de informatiesamenleving een prominente plek is niet meer dan terecht. Maar worden raadsleden ook voldoende meegenomen in deze ontwikkelingen? Is het niet tijd voor een impuls voor e-awareness voor raadsleden?
